เชื่อกันว่าศาลเจ้ากวนอู คลองสานสร้างขึ้นตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนปลายในรัชสมัยของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ (พ.ศ.2224-2301) ตรงกับสมัยของจักรพรรดิเฉียนหลงในราชวงศ์ชิง ผู้สถาปนาให้กวนอูเป็น “จงอี้เสินอู่กวนเสิ้งต้าตี้” ซึ่งมีความหมายว่า “มหาเทพกวนผู้ยิ่งใหญ่ แห่งความจงรักภักดี คุณธรรม และความกล้าหาญ” เพื่อเป็นแบบอย่างในเรื่องความซื่อสัตย์ กตัญญู รู้คุณ กล่าวกันว่าในสมัยราชวงศ์ชิงมีศาลเจ้ากวนอูในเฉพาะกรุงปักกิ่งมากกว่าร้อยศาล
เมื่อเข้ามาภายในศาลเจ้ากวนอู คลองสาน เราจะพบป้ายจารึกอักษรจีนโบราณมีใจความว่า “ศาลนี้บูชากวนอู บูชาความซื่อสัตย์มีคุณธรรมรักพี่รักน้องรักเพื่อนฝูง” นี่คือเนื้อแท้ของการบูชากวนอูที่คนโบราณบูชา
ป้ายต่อมาเป็นคำโบราณที่จะพบในศาลกวนอูเก่าๆ เขียนแบบโบราณ คือ ขวาไปซ้าย เกียรติคุณ คุณธรรมของเทพกวนอูเจิดจรัสเหมือนแสงอาทิตย์ซึ่งแผ่ให้ความสว่างไม่มีที่สิ้นสุด ขวาสุดจะเขียนว่า จารึกเมื่อไหร่ สมัยเต้ากวงฮ่องเต้ (ปลายรัชกาลที่ 2 ต้นรัชกาลที่ 3) นี่คือสิ่งยืนยันความเก่าแก่ของศาลเจ้าแห่งนี้” ปัญญภัทร กล่าว
สำหรับเทวรูปกวนอูองค์ประธานมีด้วยกัน 3 องค์ นักวิชาการอธิบายว่า
“องค์เก่าแก่ตั้งแต่สมัยอยุธยาที่ตั้งอยู่ด้านหน้าสุด กับองค์กลางที่สร้างขึ้นในสมัยธนบุรีจะเป็นกวนอูในชุดนักรบแบบขอเฝ้าไม่ใช่ชุดออกรบ องค์หลังสุดในสมัยรัตนโกสินทร์ มีความเชื่อว่า เทพกวนอูปัจจุบันได้รับการบูชาขึ้นเป็นเทวาธิราชเง็กเซียนฮ่องเต้ คือ ความเชื่อสายนี้เชื่อว่าตำแหน่งเง็กเซียนฮ่องเต้มีวาระสลับกัน องค์ที่แล้วเป็นวาระที่ 17 เทพเจ้าบนสวรรค์ประชุมกันในสมัยปัจจุบันนี้จิตใจมนุษย์จะต่ำลงไปมากจะทำอะไรที่คาดไม่ถึง ที่ประชุมจึงคัดเลือกเทพเจ้าเพื่อที่จะเข้าถึงจิตใจมนุษย์ว่ากันว่ามีหลัก 3 ข้อ 1 ต้องเป็นเทพที่เคยเกิดเป็นมนุษย์มาก่อนจะได้เข้าใจจิตใจเบื้องลึกของมนุษย์ 2 ต้องเป็นเทพที่มนุษย์กราบไหว้บูชาอยู่แล้วจะได้สร้างความศรัทธาไม่ยาก 3 ได้รับการยกย่องว่า ซื่อสัตย์ กตัญญู น้ำมิตรเป็นเลิศ เพราะสิ่งเหล่านี้จะหายไปจากจิตใจมนุษย์
กวนอูมีคุณสมบัติตรงทั้ง 3 ข้อ จึงได้รับการอัญเชิญให้เป็นมหาเทพ”
คนโบราณบูชาเทพเจ้ากวนอู เนื่องจากทำการค้าต้องมีความซื่อสัตย์ มีคุณธรรม และมีพวกพ้องที่ช่วยเหลือกันได้ คนในยุคปัจจุบันนอกจากบูชาความซื่อสัตย์เที่ยงตรงแล้ว ยังมีศรัทธาใหม่ด้วยการถ่ายสำเนาโฉนดที่ดินมาเหน็บไว้ที่เอวของเทวรูปเพื่อขอพรให้ขายที่ดินได้สำเร็จสมดังตั้งใจ ซึ่งทางศาลเจ้ากล่าวว่าเป็นศรัทธาส่วนบุคคล
ธรรมเนียมการไหว้
ตรุษจีนปีนี้ วันที่ 4 กุมภาพันธ์ ชาวจีนและชาวไทยเชื้อสายจีนจะเริ่มไหว้เจ้าที่บ้านตั้งแต่เช้า สายเป็นเวลาไหว้บรรพบุรุษ หลังเที่ยงไหว้สัมภเวสี เย็นเตรียมเดินสายไหว้เจ้า “เพราะตรุษจีนเราต้องไหว้เจ้า 2 วันซ้อน คืนวันที่ 4 ถึงเช้าวันที่ 5 ไหว้ไฉ่ซิ้ง เทพเจ้าแห่งโชคลาภ หลังจากนั้นก็เดินสายไหว้เจ้า สำหรับศาลเจ้ากวนอู คลองสาน คืนวันที่ 4 จะเปิดให้ไหว้ตลอดทั้งคืน มีบริการอาหารเจ และจัดฉายภาพยนตร์ในวันที่ 4-6 กุมภาพันธ์นี้ด้วย”
สำหรับธรรมเนียมการไหว้เจ้านั้น ปัญญภัทร แนะนำให้เริ่มต้นที่เสามังกร (ทีกง) ก่อน เสามังกรนี้เราจะพบว่าตั้งอยู่ด้านหน้าศาลเจ้า ที่เสาจะมีตัวอักษร 4 ตัว อ่านจากบนลงล่างใจความว่า ฟ้า ดิน พ่อ แม่ การไหว้ที่กงนี้มีความหมายล้ำลึกกล่าวคือ “ก่อนเข้ามาในศาลคุกเข่าด้านนอกก่อน จุดธูปอธิษฐานขอบคุณบุญคุณ ฟ้า ดิน พ่อ แม่ บุญคุณฟ้าในที่นี่คือสิ่งที่อยู่เหนือหัวเรา คนที่มีบุญคุณต่อเรา ถ้ารับราชการหมายถึงผู้บังคับบัญชา ทำงานบริษัทคือเจ้านาย ทำค้าขายหมายถึงลูกค้า
ดิน เราเหยียบใครขึ้นมา ลูกน้อง ผู้ใต้บังคับบัญชา พวกเขาทำให้เรามีวันนี้
พ่อแม่ผู้มีพระคุณ มีคำกล่าวว่าถ้าเราละเลยความกตัญญูคุณธรรม ละเลยการระลึกถึงบุญคุณผู้มีพระคุณ พ่อแม่ บริวาร คนงาน ถ้าเราละเลยคนเหล่านี้ เดินเข้ามาในศาลเทพเจ้าก็ไม่อวยพร
การไว้ทีกง จึงเปรียบเสมือนการสำนึกทบทวนตนก่อนที่จะไปขอพรจากเทพเจ้า ในขณะที่การไหว้เทพเจ้า คือ การสะท้อนคุณธรรมเข้าไปในจิตใจตน นั่นเอง
ขอบคุณ by ปิ่นอนงค์ ปานชื่น / ภาพ : อนันต์ จันทรสูตร